اَشْعَث بْن قَیس كِندي

رجانيوز: اصلاح طلبها، روي اَشْعَث بْن قَیس را هم سفيد كردند. در اينجا بخوانيد.

اَشْعَث بْن قَیس كيست؟

اَشْعَث بْن قَیس کِنْدی (درگذشت ۴۰ قمري) از فرماندهان سپاه امام علی (ع) در جنگ صفّین است که از حکمیّت ابوموسی اشعری پشتیبانی کرد و مانع از ادامه جنگ با معاویة بن ابی‌ سفیان شد. اشعث در توقف جنگ صفین نقش داشت و در ماجرای حکمیت با حَکَم بودن عبدالله بن عباس از جانب امام علی (ع) و عراقیان مخالفت کرد و ابوموسی اشعری را پیشنهاد داد. پس از جنگ نهروان نیز که امام علی (ع) خواستار نبرد با معاویه بود، اشعث به بهانه خستگی از جنگ با او مخالفت کرد که موجب تضعیف انگیزه سپاهیان شد و سبب شد امام علی (ع) از جنگ با معاویه منصرف شود.

بر اساس گزارش‌های تاریخی، اشعث از ماجرای شهادت امام علی (ع) آگاهی داشته و بر پایه روایتی از امام صادق (ع) در شهادت وی نیز نقش داشته است. او بزرگ قبیله کِندَه و کارگزار عثمان بن عفان و امام علی (ع) در آذربایجان بود. محمد و قیس که در شهادت امام حسین (ع) نقش داشتند و جُعده همسر امام حسن (ع) که به تحریک معاویه او را به شهادت رساند، از فرزندان اشعث بن قیس هستند.

زندگی

اشعث بن قیس از قبیله کنده و اهل حَضرَموت عربستان بود. برخی از تاریخ‌ نگاران نام او را مَعْدی‌کَرِب، لقبش را اشعث به معنای ژولیده‌موی و کنیه‌اش را ابو محمّد دانسته‌اند. در سال دهم هجری به همراه افرادی از قبیله‌اش به مدینه نزد پیامبر (ص) آمد و مسلمان شد. از این‌ رو از صحابه پیامبر (ص) شمرده‌ شده و شرح حالش در منابع صحابه‌ نگاری ذکر شده است. همچنین در منابع اهل ‌سنّت از جمله صحیح بخاری و صحیح مسلم روایاتی وجود دارد که وی از پیامبر نقل کرده است.

اشعث پس از رحلت پیامبر (ص) از بیعت با ابوبکر خود داری کرد. ابوبکر سربازانی را فرستاد تا اشعث را اسیر کنند و به مدینه ببرند. بعد از آن ابوبکر اشعث را آزاد کرد و خواهرش ام فروه را به ازدواج او درآورد. اشعث در دوره خلافت عمر بن خطاب در نبرد یرموک، فتح عراق و نبرد قادسیه شرکت داشت و در کوفه ساکن شد. او همچنین کارگزار عثمان بن عفان در آذربایجان بود و در دوره خلافت امام علی (ع) هم در همین منصب باقی ماند. به گفته ابن حبیب مورخ قرن سوم، اشعث در جنگ جمل در سپاه امام علی (ع) حضور داشت اما نامه امام علی (ع) به وی حاکی از آن است که در جنگ جمل حضور نداشته است.

اشعث در ۶۳ سالگی درگذشت. مرگ او در سال ۴۰ یا ۴۲ قمری ثبت شده است. ابونعیم در معرفة الصحابه می‌ نویسد که اشعث بعد از شهادت امام علی (ع) چهل شب زنده بود و پس از مرگش امام حسن (ع) که دامادش بود بر او نماز گزارد.

نقش‌آفرینی در توقف جنگ صفّین

اشعث در جنگ صفین در سپاه امام علی (ع) بود و ریاست سپاهیان قبایل کِنده و ربیعه را بر عهده داشت. به گزارش نصر بن مزاحم، امام علی(ع) ریاست این قبایل را از او گرفت و به حسان بن مخدوج واگذار کرد، اما برخی از اصحاب یمنی امام علی(ع)، این کار را به صلاح ندانستند. در نتیجه میان لشکریان امام علی (ع) اختلاف افتاد. معاویه در صدد جذب اشعث برآمد اما امام علی (ع) فرماندهی جناح راست سپاه را به او سپرد. هنگامی که لشکریان معاویه شریعه فرات را بر سپاه امام علی (ع) بستند، اشعث آنجا را از تسلط لشکر شام خارج کرد.

به گزارش منابع تاریخی، اشعث در لیلة الهریر که تعداد زیادی کشته شدند و پیروزی سپاه امام علی (ع) نزدیک بود، ادامه جنگ را به صلاح ندانست. معاویه پس از اطلاع از موضع اشعث دستور داد قرآن‌ها را بر نیزه کنند و خواستار حکمیت شوند. پس از آنکه لشکر معاویه قرآن‌ها را بر نیزه کردند، اشعث به امام علی(ع) اعتراض کرد و از او خواست پیشنهاد دعوت به کتاب‌الله را بپذیرد. گفته شده اشعث پیش از جنگ صفین هنگامی که نامه‌ای از امام علی (ع) به او رسید تصمیم گرفت که به معاویه بپیوندد اما یارانش او را از این کار منصرف کردند.

حمایت از حکمیّت ابوموسی اشعری كه به ضرر علي (ع) تمام شد.

اشعث در جنگ صفین نظر معاویه را درباره قرار دادن یک حَکَم از شام و دیگری از عراق پسندید. او با حَکَم بودن عبدالله بن عباس از جانب امام علی (ع) و عراقیان مخالفت کرد و خودش ابوموسی اشعری را پیشنهاد داد. به گزارش یعقوبی مورخ قرن سوم، هنگام نوشتن صلح‌نامه میان نمایندگان دو سپاه بر سر لقب امیرالمؤمنین برای امام علی (ع) اختلاف شد و اشعث خواستار محو آن در صلح‌نامه گردید. اشعث اعتقاد داشت که پیش از آغاز دوباره جنگ با معاویه باید با خوارج نهروان جنگید اما پس از جنگ نهروان که امام علی(ع) یارانش را به جنگ با معاویه فراخواند، خستگی از جنگ را بهانه کرد. گفته او در سپاه امام علی (ع) نیز تأثیر گذاشت و به همین سبب امام علی (ع) از جنگ با معاویه منصرف و راهی کوفه شد.

همراهی با ابن ملجم در قتل امام علی (ع)

بر اساس منابع تاریخی، اشعث از ماجرای شهادت امام علی (ع) آگاهی داشته است. به گزارش یعقوبی هنگامی که ابن ملجم برای کشتن امام علی (ع) از مصر به کوفه رفت، یک ماه در منزل اشعث اقامت گزید و شمشیرش را آماده می‌ کرد. بنابر گزارشی، اشعث از ابن ملجم خواست پیش از دمیدن صبح در مقصود خود یعنی قتل امام علی (ع) اقدام کند تا نزد مردم رسوا نشود. اشعث پس از ضربه ابن ملجم، فرزندش قیس را فرستاد تا وضعیت امام علی (ع) را به وی گزارش کند. روایتی از امام صادق (ع) نیز حاکی از نقش داشتن اشعث در شهادت امام علی (ع) است. با این حال گزارشی تاریخی وجود دارد که اشعث هنگامی که از قصد ابن ملجم آگاه شد آن را به اطلاع امام علی (ع) رساند.

چنانکه در منابع تاریخی آمده است، اشعث امام علی (ع) را به مرگ تهدید کرده بود. گفته شده امام علی (ع) به او اعتماد نداشته و لعنت را نثار او کرده و او را منافق خطاب کرده بود. به باور مطهری تاریخ پژوه معاصر اشعث مردی پست فطرت بود که روش عدالت علی را نمی‏‌پسندید و با معاویه سروسرّی داشت. وی هم‌چنین اشعث را یک شاهزاده اشرافی می داند که روی همان تعصبات قومی با امیرالمؤمنین مخالفت می کرد و از پشت به او خنجر می زد.

برخی از فرزندان و نوادگان اشعث عبارتند از: محمّد بن اشعث، از افراد ابن زیاد بود که در دستگیری حجر بن عدی، هانی بن عروه و مسلم بن عقیل نقش داشت. همچنین بر پایه روایتی که در الکافی از امام صادق (ع) نقل شده، محمد بن اشعث در شهادت امام حسین (ع) نیز نقش داشته است.

اشعث، از کسانی بود که به امام حسین (ع) نامه نوشت و او را به کوفه دعوت کرد امّا به لشکر شام و يزيديان پیوست. جُعده دختر اشعث، همسر امام حسن مجتبی بود که به گزارش منابع، به تحریک معاویة بن ابی‌سفیان آن امام همام را مسموم کرد. عبدالرحمن بن محمّد (درگذشته ۹۵ق) نوه اشعث، در ابتدا از حامیان بنی‌امیه بود امّا به‌ تدریج از مخالفان آنان شد و علیه آنان شورش کرد.