اجل

                                                             اَجَل

     اجل يعني: گاه، هنگام ، زمان، انتهاى مدت، سررسيد . راغب اصفهاني (لغوي معروف) مي گويد: اجلّ مدّتى است كه براى هر چيزى معيّن مي شود و اجل آدمى مدت حيات، زندگي و عمر او است. قاموس آن را مدّت شىء و آخر مدت معنى كرده است. بنابر اين ، اجل دو معنى دارد : مدّت معيّن و آخر مدّت و شايد استعمال آن در آخرِ مدّت بطور مجاز باشد و مى شود گفت كه معناى اصلى آن تمام مدت است و اغلب استعمال آن در اين معنى است. در آياتى نظير : (ليقضى اجلٌ مسمّى ـ لكلّ امة اجل ـ لكلّ اجل كتاب ـ فلمّا قضى موسى الاجل ـ ايما الاجلين قضيت) و در اين آيات و عبارات... مراد تمام مدت و زمان است .

                                              اجل معلّق و اجل حتمى

    مسئله اجل معلّق و اجل حتمى در زبانها شايع است و  مراد آن است كه انسان دو اجل دارد ، يكى اجل مشروط كه اگر شرطش موجود شود خواهد آمد و الاّ نه ، و ديگرى اجل حتمى كه بالاخره در وقتش مى آيد و برو برگرد ندارد. در نتيجه اجل اوّل قابل محو و اثبات و دوّمى ثابت و پايدار است.

   اينك بعضى از آيات را در اين زمينه بررسى مى كنيم : پيامبران در جواب آنانكه انكارشان مى كردند مى گفتند (افى الله شك فاطر السموات و الارض يدعوكم ليغفر لكم من ذنوبكم و يؤخركم الى اجل مسمّى) آيا در خدا كه آفريننده آسمانها و زمين است شكّى است . شما را به وسيله ما مى خواند تا از گناهانتان بيامرزد و تا اجل تعيين شده يِ شما را به تأخير بياندازد (ابراهيم:آيه 10) حضرت نوح به مردم مى گفت : (ان اعبدوا الله و اتقوه و اطيعون * يغفر لكم من ذنوبكم و يؤخّركم الى اجل مسمّى انّ اجل الله اذا جاء لا يؤخَّر لو كنتم تعلمون) خدا  را عبادت كنيد و از عذاب او بپرهيزيد و مرا اطاعت كنيد تا از گناهانتان بيامرزد و مرگ شما را تا مدت معين شده به تأخير بياندازد ، راستى چون اجل خدا بيايد تاخيري در آن  نمى شود اى كاش اين مطلب را مى دانستند (سوره مباركه نوح: آيات 4 ـ 5) . ممكن است «من» در هر دو آيه بيانيّه باشد و نيز به قومش مى گفت (استغفروا ربكم انه كان غفاراً يرسل السماء عليكم مدرارا و يمددكم باموال و بنين و يجعل لكم جنات و يجعل لكم انهارا) يعنى از خداى خود آمرزش بخواهيد كه او بسيار آمرزنده است ، تا به شما باران فراوان بفرستد و شما را به مالها و فرزندان كمك كند و برايتان باغها و جويبارها پديد آورد. (نوح:10)

    از اين آيات چند مطلب استفاده مى شود يكى اينكه عبادت و استغفار و اطاعت خدا سبب وفور نعمت و آمرزيدن گناهان است . دوم اينكه استغفار و اطاعت سبب تأخير تا اجل معيّن است و اگر اطاعت و استغفار نكنند تأخير نخواهد بود و مرگ زودتر از وقت معيّن خواهد رسيد ، چون مى گويد : استغفار كنيد تا مرگ شما را به تأخير اندازد يعنى اگر استغفار نكنيد مرگتان زودتر خواهد رسيد و آيه ( يدعوكم ليغفر لكم من ذنوبكم و يؤخركم الى اجل مسمّى )صريح است كه خدا با اين دعوت مى خواهد گناهان مردم را بيامرزد و همچنين شما را تا اجل معين به تأخير اندازد يعنى در صورت عدم اطاعت، مغفرت و تأخير نخواهد بود و قهراً مرگتان زودتر خواهد رسيد.

   در بسياري از جاها پس از ذكر عذاب و هلاكت اقوام نافرمان نظير اين آيه (و ما ظلمناهم و لكن كانوا انفسهم يظلمون)(نحل : 118) را مى خوانيم و نيز نظير آيه (و لقد اهلكنا القرون من قبلكم لما ظلموا)(يونس : 13) آمده است از اين آيات صريحاً فهميده مى شود كه اگر ستم نمى كردند هلاك نمى شدند، ستم بود كه مرگشان را جلو انداخت وآيه (و ما تحمل من انثى و لا تضع الا بعلمه و ما يعمر من معمّر و لا ينقص من عمره الا فى كتاب) (فاطر : 11) (يعنى هيچ ماده اى جز با علم او بار برنمي دارد و به دنيا نمي آورد و هيچ عمردارى عمر نمى كند و از عمر احدى كاسته نمى شود مگر آنكه در كتابى نوشته شده است) در بيان مطلب ابهامى باقى نمى گذارد. در تفسير الميزان ذيل آيه (هو الذى خلقكم من طين ثم قضى اجلا و اجل مسمّى عنده) (الانعام : 2) اجل اول را كه نكره است، اجل مشروط و اجل دوم را اجل محتوم گرفته و در اين زمينه به تفصيل سخن گفته و وجود دو اجل را اثبات فرموده است.

    در خصوص اين مطلب روايات زيادى هست كه عده اى از آنها را مرحوم مجلسى در بحارالانوار ج 5 طبع آخوندى ص 136 ـ 143 نقل كرده است و از جمله از تفسير عياشى از امام صادق عليه السلام نقل مى كند كه حمران از آن حضرت از آيه (ثم قضى اجلا و اجل مسمّى عنده) پرسيد، فرمود آنها دو اجلند اجل مشروط، كه خداوند در آن هر چه بخواهد مى كند و اجل محتوم.

   ناگفته نماند با ...

                   (بقيّه در ادامه مطلب)